MELATONİN-HİDROKSİZİN KOMBİNASYONUNUN UYKU TEDAVİSNDEKİ YERİ
Prof. Dr. F. Cankat Tulunay
HİDROKSİZİN: Histamin, beyinde uyanıklığı ve zihinsel uyanıklığı sağlayan nörotransmiterlerden biridir. Hidroksizinin bu reseptörleri bloke etmesi, beyin aktivitesini yavaşlatarak uyuşukluk ve sedasyon (sakinleşme) hissine yol açar. Bu sedatif etki, ilacın uykuya dalmaya yardımcı olmasını sağlar.
Genellikle uykusuzluğun anksiyete veya stresle ilişkili olduğu durumlarda veya kaşıntı gibi belirtilerin uykuyu böldüğü durumlarda tercih edilir. Uykuya Dalmaya Yardımcı Olarak (Geçici Uykusuzluk): Genellikle 25 mg ile 50 mg arasında tek doz olarak, yatmadan yaklaşık 30 dakika önce alınır.
Hidroksizinin sedatif (sakinleştirici) ve hipnotik etkisi, ilacın kullanım şekline bağlı olarak ağızdan alımda (tablet veya şurup): İlacın etkisi, sindirim sisteminden emilmesiyle birlikte yaklaşık 20 ila 30 dakika sonra hissedilmeye başlar ve en yüksek etkiye 2 saat içinde ulaşır.
Hidroksizinin en yaygın yan etkileri uyku hali ve sersemliktir. Bu nedenle ilacı kullanan kişilerin araç veya makine kullanırken dikkatli olması gerekir. Diğer yaygın yan etkiler arasında ağız kuruluğu, bulanık görme ve baş dönmesi sayılabilir.
Premedikasyonda Hidroksizin Kullanımı:
- Anksiyolitik (Kaygı Giderici) Etki: Ameliyat öncesi hastaların yaşadığı endişe ve kaygıyı azaltmada etkilidir. Bu, hastanın daha sakin ve rahat hissetmesini sağlar.
- Sedasyon (Sakinleştirici) Etki: Güçlü sedatif özelliği sayesinde hastanın uykuya dalmasını kolaylaştırır ve anestezi için gerekli olan diğer ilaçların dozajını düşürmeye yardımcı olabilir.
- Antihistaminik Etki: Histamin blokajı sayesinde, ameliyat veya anestezi sırasında ortaya çıkabilecek alerjik reaksiyonların riskini azaltır. Ayrıca, bulantı ve kusmayı önleyici (antiemetik) etkisi de bulunur.
- Antikolinerjik Etki: Bu özelliği, ameliyat sırasında salgıların (tükürük, bronşiyal salgılar) azalmasına yardımcı olabilir.
- Hidroksizinin sedatif/hipnotik etkisi ile doz ilişkisini şöyle özetleyebilirim (erişkin için):
MELATONİN: Melatonin, doğrudan uykuya neden olmaz, ancak uykuyu teşvik eder. Beyninizdeki diğer hormonlar ve nörotransmiterlerle birlikte çalışarak sizi uykulu hissettirir ve biyolojik saatinizi ayarlar. Melatonin, uyku düzeni bozukluklarının tedavisinde takviye olarak kullanılır. En yaygın kullanım alanları şunlardır:
- Jet Lag: Farklı saat dilimleri arasında seyahat ederken yaşanan jet lag'in etkilerini azaltmak için kullanılır. Melatonin, vücudun iç saatini yeni saat dilimine uyum sağlamasına yardımcı olur.
- Vardiyalı Çalışma Uyku Bozukluğu: Gece vardiyasında çalışan kişilerin uyku düzenini sağlamasına yardımcı olabilir.
- Gecikmiş Uyku Fazı Sendromu: Bu durum, kişinin normalden daha geç saatte uyuyup uyanmasıyla karakterizedir. Melatonin, uyku saatini daha erkene çekmeye yardımcı olabilir.
- Yaşa Bağlı Uykusuzluk: Yaşlandıkça vücudun melatonin üretimi azalır. Takviye olarak kullanılan melatonin, yaşlılarda uyku kalitesini artırabilir.
Melatonin takviyesinin etkisi genellikle 30 ila 60 dakika içinde başlar
MELATONİN-HİDROKSİZİN ETKİLEŞİM
- Farmakodinamik etkileşme:
- Hidroksizin: Histamin H1 reseptör blokajı + antikolinerjik etki ile sedasyon.
- Melatonin: Endojen uyku hormonu, uyku latansını kısaltır, sirkadiyen ritmi düzenler.
- Birlikte kullanıldığında uykuya dalma kolaylaşır ve uyku kalitesi biraz artabilir.
- Farmakokinetik etkileşim:
- Metabolizma yolları farklıdır (hidroksizin CYP3A4 üzerinden, melatonin çoğunlukla CYP1A2 üzerinden). Bu yüzden doğrudan farmakokinetik etkileşim beklenmez.
Klinik açıdan
- Fayda:
- Melatonin uyku düzenleyici (özellikle sirkadiyen bozukluklarda: jet lag, vardiya uykusuzluğu).
- Hidroksizin anksiyete/gerginlik zemininde uykuya geçişi kolaylaştırır.
- Birlikte verilmesi, özellikle anksiyete + insomnia durumunda işe yarayabilir.
- Riskler:
- Aşırı sedasyon (özellikle yaşlılarda ertesi gün sersemlik, düşme riski).
- Bilişsel bulanıklık ve reaksiyon hızında azalma (araç kullanma, dikkat gerektiren işlerde sakınca).
- Hidroksizin yüksek dozda QT uzaması yapabilir; melatonin bu riski artırmaz ama kombinasyonda gece ani uyanmalarda sersemlik riski artabilir.
Önerilen yaklaşım
- Düşük dozla başlamak önemli:
- Hidroksizin: 10–25 mg
- Melatonin: 1–3 mg
- Uyumadan 30–60 dk önce birlikte alınabilir.
- Uzun süreli kullanımda melatonin güvenli sayılır; hidroksizin ise daha çok kısa süreli kullanıma uygun.
Hidroksizin + melatonin birlikte kullanılabilir, birbirinin etkisini destekler ama aşırı sedasyon ve ertesi gün yorgunluk riski nedeniyle düşük dozla başlanmalı, yaşlılarda özellikle dikkatli olunmalıdır.
uygun hasta grupları ve kaçınılması gereken durumlar:
- Anksiyeteye bağlı insomnia için uygun kombinasyon: Hidroksizin gerginliği azaltır, melatonin uykuya geçişi kolaylaştırır
- Sirkadiyen ritim bozukluğu (jet lag, vardiya) için uygun kombinasyon: Hidroksizin gerginliği azaltır, melatonin uykuya geçişi kolaylaştırır.
- Geçici uykusuzluk (akut stres, seyahat) için uygun kombinasyon: Kısa süreli, düşük doz kombinasyon etkili olabilir
- Yaşlı hastalar için dikkatle kullanılmalıdır: Düşme, konfüzyon, antikolinerjik yan etkiler → hidroksizin düşük doz (10 mg) ve kısa süreli.