SAĞLIK SOYGUNU: HASTALIKLA KANDIRIP, İLAÇLA SOYANLAR
Prof. Dr. F. Cankat Tulunay
Özellikle ABD'li ilaç şirketleri, ürünleri için potansiyel pazarın sınırlı sayıda hasta insanla sınırlı olduğunu uzun zamandır biliyorlar; Bu nedenle, sömürücü, korku uyandıran reklam tekniklerini kullanarak pazarlarını daha da genişletmek için sağlıklı olanlara yöneldiler ve bunu açıkça ilan ettiler. Dünyanın en tanınmış ilaç şirketlerinden biri olan Merck'in başkanı bazı samimi yorumlar yaptı. Henry Gadsden, Fortune dergisine Merck'in potansiyel pazarlarının hasta insanlarla sınırlı olmasından duyduğu üzüntüyü anlattı; Merck'in daha çok sakız üreticisi Wrigley gibi olmasını tercih edeceğini, çünkü o zaman Merck'in "herkese satış yapabileceğini" söyledi; Sağlıklı insanlar için ilaç yapmak uzun zamandır hayaliydi. O zamandan beri hayali gerçek oldu. Dünyanın en büyük ilaç şirketlerinin pazarlama stratejileri artık agresif bir şekilde sağlıklı olanları hedef alıyor. Bunun en güzel örneklerinden birisi 1989 yılında NEJM da yayınlanan (Final report on the aspirin component of the ongoing Physicians' Health Study) makaleden sonra 40 yaşından sonra herkese günde bir aspirin tavsiyesi oldu. Daha sonra anlaşıldı ki, aspirin herkeste faydalı değil, aksine mide kanamalı sebebi ile ölüme yol açmakta.
Günlük yaşamın iniş çıkışları ruhsal bozukluklar olarak sınıflandırılmış, yaygın şikayetler korkutucu durumlara dönüşmüş ve giderek daha fazla insan hastaya dönüşmüştür. Hayat kurtardıkları ve acıları azalttıkları için haklı olarak ödüllendirilen küresel ilaç devleri, artık sadece hastalara ilaç satmakla yetinmiyor. Wall Street'in iyi bildiği gibi, sağlıklı insanlara hasta olduklarını söyleyerek kazanılacak daha çok paraya göz dikti. Bunun sonucu büyük ilaç firmaları daha çok kar etmek için bir taraftan hastalıklar icat ederken, diğer taraftan sağlıklı kişilere ilaç satmaya başladı.
‘’Disease mongering: hastalık tellallığı, hastalık tacirliği, korku salıp toplumu istenilen yöne sürükleme’ ‘’Hastalık tacirliği, eleştirmenler tarafından ilaç şirketlerinin ürünlerinin hedeflediği hastalıklar hakkında halkı ve profesyonelleri bilgilendirmeye katılımına atıfta bulunmak için kullanılan aşağılayıcı bir terimdir Tipik olarak, bir ilaç şirketi, bir hastalık veya durumun algılarını yanlış şekillendirmekle veya daha uygun bir şekilde, neyin "normal" olduğu ve neyin olmadığı ve bu nedenle neyin tedavi edilmesi gerektiği algısını yanlış şekillendirmesidir. Sonuç olarak birçok insan ihtiyaç duymadıkları, onlara yardımcı olmayacak veya hatta işleri daha da kötüleştirebilecek bir ilacı kullanmaktadır. Hastalık tacirliği, "hastalığın sınırlarını genişletmek" olarak tanımlanmıştır ve normal insan varyasyonunun patolojikleştirilmesini, risk faktörlerinin hastalık olarak tasvir edilmesini veya yeni bir hastalığın icat edilmesini içerebilir, hastalıklardan ziyade yaşlanma sürecinin normal bir parçası veya sosyal meseleler olarak görülen rahatsızlıkları içeren çok sayıda hastalık tacirliği örneğinden bahsetmektedir. Bunlar şunları içerir: hafif depresyon ve anksiyete biçimleri, DEHB, sosyal anksiyete bozukluğu, aralıklı patlayıcı bozukluk, dikkat eksikliği bozukluğu, irritabl bağırsak sendromu, huzursuz bacaklar, düşük kemik mineral yoğunluğu, hiperkolesterolemi, erektil disfonksiyon, pre-diyabet, prehipertansiyon, erken boşalma ve kadın cinsel işlev bozukluğu vs.
Hastalık tüccarlığının çeşitleri: (https://www.linkedin.com/pulse/medicine-marketing-reality-disease-mongering-ashok-punde-3v8kf/)
1. Hastalık Tanımlarının Genişletilmesi: Hastalıklar daha geniş bir şekilde tanımlanır ve yaygın rahatsızlıkları veya risk faktörlerini tedavi edilebilir tıbbi durumlara dönüştürür. Örneğin, yüksek kolesterol, osteoporoz ve prediyabet gibi durumlar yıllar içinde daha fazla insanı içerecek şekilde yeniden tanımlanmıştır
2. Normal Koşulların Tıbbileştirilmsei: Yaşlanma, menopoz ve küçük psikolojik sorunlar gibi normal yaşam süreçleri genellikle tıbbileştirilir, yani tedavi gerektiren tıbbi sorunlara dönüştürülür.
3. Yeni Hastalıkaların Yaratılması: Bazen, halihazırda mevcut olan tedavilere uymak için tamamen yeni bozukluklar yaratılırr. Örneğin, "huzursuz bacak sendromu" ve "sosyal anksiyete bozukluğu" bazı eleştirmenler tarafından bu eğilimin örnekleri olarak kabul edilmektedir.
Barbara Mintzes’e göre (PLoS Medicine, April 2006 | Volume 3 | Issue 4 | e198) . İlaç Satışlarını Artırmak İçin Kullanılan Hastalık Tacirliği Biçimleri:
1• Sağlıklı bireylerde gelecekteki sağlıksızlıkla ilgili kaygının (anksiyetenin) teşvik edilmesi
2• Hastalık yaygınlık oranlarının aşırı abartılması
3• Daha hafif semptom ve hastalıklarda agresif ilaç tedavisinin teşvik edilmesi
4• Normal yaşamdan ayırt edilmesi zor olan PMDD veya sosyal anksiyete bozukluğu gibi şüpheli yeni tanıların tanıtılması
5• Hastalıkların ikincil sonuçlar (surrogate outcomes) açısından yeniden tanımlanması (örn. osteoporoz, kırılganlık kırıklarından ziyade düşük kemik yoğunluğuna sahip bir hastalık haline gelir)
6• Daha önce hastalık kabul edilmeyen hiperaktivite veya problemli seksüel ilişkilerin tedavisi için ilaçların agressif şekilde ilk çözüm olarak tanımlanması.
Çok tartışılan konularda birisi de ‘’Huzursuz Bacak Sendromu’’ (ResetlessLeg Syndromy, RLS)) dur. Benim deyimimle ‘’titrek bacak sndromu’’ !. Huzursuz Bacak Sendromu (HBS), rahatsız edici veya garip hisleri durdurmak için vücudunu hareket ettirmeye yönelik karşı konulmaz bir dürtü ile karakterize gerçek ancak nispeten nadir bir nörolojik bozukluktur. Genellikle bacaklarda ortaya çıkar. Bacaklarda genellikle onları hareket ettirerek geçici olarakiyileşen hoş olmayan bir his vardır. Tıbbi adı Willis-Ekbom hastalığıdır ve en sık eşlik eden tıbbi durumu demir eksikliğidir. Çok az insanda HBS vardır ve bu vakaların yüzde 60'ından fazlası aileseldir, bu da bozukluğun genetik olarak kalıtsal olduğu anlamına gelir. Ancak birçok insan, bacaklarındaki huzursuzluğun çok fazla stres, yeterli uyku veya çok fazla kafein veya alkol dışında bir nedeni olması gerektiğine inanmaya eğilimlidir. Bu insanlar için, dünyanın en büyük ikinci ilaç şirketi olan GlaxoSmithKline, başlangıçta Parkinson hastalığının semptomlarının kontrolü için FDA onayı verilen bir ilaç olan REQUIB’e (Ropinirol hidroklorür) FDA 2005 de RLS için onay verdi. Requib baş dönmesi, mide bulantısı, uyku hali (uykuya dalma), viral enfeksiyon ve halüsinasyonlar dahil olmak üzere potansiyel olarak çok zararlı yan etkiye sahiptir. Ropinirol kişide uyarı vermeden aniden uykuya dalmaya sebep olabilir. Özellikle araba ve makine kullananlarda son derece tehlikelidir.
2006 yılının ilk çeyreğine gelindiğinde, ABD'de Requip için haftalık yeni reçete sayısı, aşırı reklam ve ücretsiz doktor örnekleri sayesinde, ürün lansmanı sırasındakinin dört katıydı. 2005 yılında Requip'in satışları yaklaşık 250 milyon dolardı. 2006 yılında, Requib satışları yarım milyar dolara yaklaşıyordu. 2015 yılına gelindiğinde, Requip için ABD pazarının 1,7 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. RLS var mı? Evet. Milyonlarca insan bundan muzdarip mi? Muhtemelen hayır. GlaxoSmithKline, Requip'te çok para kazanıyor mu? Evet..evet.. Daha komiği bu sendrom için internette yüzlerce bitkisel, mineral ve vitamin satılmakta!
En çok tartışılan hastalıklardan birisi de Majör depresif bozukluktur (MDD). MDD kişiden kişiye farklı görünebilir ve herkes ilaca aynı şekilde yanıt vermez. Birçoğu için, antidepresanlar yeterince iyi çalışmıyor olabilir. Büyük bir çalışma, antidepresan kullanan her 3 kişiden 2'sinin hala depresyon belirtileri yaşadığını gösterdi (Lundbeck Rexulti tanıtımından alıntı) yani antidepressan kullananların üçte ikisi tedaviden fayda görmemekte ama çok ciddi, ölüm ve cinayete varan yan etkilere sahip olmakta. Buna rağmen REXULTİ yaygın olarak kullanılmakta.
REXULTİ yan etkileri: Ölüme yol açabilen demansla ilişkili psikozu olan yaşlılarda inme de dahil olmak üzere serebrovasküler problemler. Nöroleptik malign sendrom (NMS) ölüme yol açabilen ciddi bir durumdur. REXULTI yüzünüzde, dilinizde veya vücudunuzun diğer bölgelerinde kontrol edemediğiniz hareketlere neden olabilir. Tardif diskinezi, REXULTI almayı bıraksanız bile geçmeyebilir. Tardif diskinezi, REXULTI almayı bıraktıktan sonra da başlayabilir. Metabolizmanızla ilgili problemler, örneğin: yüksek kan şekeri (hiperglisemi) ve diyabet. REXULTI kullanan bazı kişilerde kan şekerinde artışlar olabilir. Aşırı yüksek kan şekeri komaya veya ölüme neden olabilir. Kafanız karışmış hissediyor veya nefesiniz meyvemsi kokuyor kanınızdaki artan yağ seviyeleri (kolesterol ve trigliseritler). Olağandışı ve kontrol edilemeyen (kompulsif) dürtüler. REXULTI kullanan bazı kişiler, kumar oynamak ve kontrol edilemeyen kumar oynamak (kompulsif kumar) gibi güçlü olağandışı dürtülere sahiptir. Diğer zorlayıcı dürtüler arasında cinsel dürtüler, alışveriş ve yemek yeme veya tıkınırcasına yeme yer alır. Siz veya aile üyeleriniz yeni veya olağandışı güçlü dürtüler veya davranışlar yaşadığınızı fark ederseniz, sağlık uzmanınızla konuşun. Azalmış kan basıncı (ortostatik hipotansiyon) ve bayılma. Oturma veya yatma pozisyonundan çok hızlı kalktığınızda baş dönmesi, baş dönmesi hissedebilir veya bayılabilir (baygınlık) hissedebilirsiniz. REXULTI uykunuzu getirebilir veya başınızı döndürebilir, pozisyon değiştirirken kan basıncınızda düşüşe neden olabilir (ortostatik hipotansiyon) ve düşünme ve motor becerilerinizi yavaşlatarak kırıklara veya diğer yaralanmalara neden olabilecek düşmelere neden olabilir. Nöbetler (konvülsiyonlar). Vücut ısınızı kontrol etme sorunları, böylece çok sıcak hissetmeniz. REXULTI ile tedavi sırasında çok sıcak veya susuz kalmayın. Çok fazla egzersiz yapmayın. Sıcak havalarda içeride serin bir yerde kalın!!!!!!! HASTALARIN %66 SINA ETKİ ETMEDİĞİ FİRMA TARAFINDAN BİLDİRİLEN İLAÇI VEREREK ÖLÜMÜNE BİLE SEBEP OLABİLMAK Mİ YOKSA HASTANIN DEPRESSİF KALMASI MI DAHA DOĞRUDUR.
MDD dekullanılan diğer bir ilaç VRAYLAR dır. Bakın ABBVIE firması ilacının tanıtımında ne diyor:’’ Herkes depresyon tedavisine farklı tepki verir. Antidepresanlar farklı insanlar için farklı şekilde çalışır, bu nedenle sizin için doğru olan bir tedavi bulmak biraz zaman alabilir. Ancak, çözülmemiş depresyon belirtileriniz günlük yaşamınızda sıkışmış hissetmenize neden oluyorsa, sağlık uzmanınızla iletişime geçmekten çekinmeyin. VRAYLAR (Cariprazine) bir antidepresandan farklıdır. Farklı bir ilaç sınıfındadır ve depresyon semptomlarını iyileştirmeye yardımcı olmak için bir antidepresanla birlikte alınır. Yapılan klinik çalışmalarda da plasebodan ancak 3-10 puan farklı olduğu görülmekte, buna mukabil yan etkiler:’ ’DEMANS İLE İLİŞKİLİ PSİKOZ ve İNTİHAR DÜŞÜNCELERI VE DAVRANIŞLARI OLAN YAŞLI HASTALARDA MORTALITEYİ ARTIRIR. Felç dahil birçok serebrovasküler yan etkiye ve ölüme sebep olur. Nöroleprik malign sendrom, tardif diskinezi, diyabet, dislipidemi, kilo alımı, kan tablosu bozuklukları, uyku, motor ve duygusal bozukluk, nöbet, vücut ısısı bozukluğu, yutma güçlüğü ve diğer yan etkiler.
Generalize hipoaktif cinsel istek bozukluğu (HSDD) ) Hypoactive Sexual Desire Disorder) ilaç firmalarının başka bir gözdesi! HSDD kadınların seksle ilgilenmemeleri, cinsel dürtünün olmaması veya düşük cinsel dürtünüz olması durumudur ve insanlarda çok yaygın görülen sorunlardan birisidir ve yüzlerce değişik sebebe bağlı olabilir. Bu bir
hastalık değildir. Bazen uzun sürebilir, bazen kısa bir süre devam eder. HSDD, 30 yılı aşkın bir süredir ayrı bir cinsel işlev bozukluğu olarak kabul edildi, ancak 2013 yılında Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabından çıkarıldı ve yerine ilaç firmalarının büyük desteği ile ‘’kadın cinsel ilgi/uyarılma bozukluğu (FSIAD’’) adı verilen yeni bir tanı konuldu. Genellikle ilaç tedavisine ihtiyaç duyulmayan bu bozukluk için firmalar hemen faaliyete geçti ve kadın viagrası denilen ADDYI (flibanserin) pre menapozak kadınların hipoaktif sex durumunu düzeltmek için piyasaya veridi. Flibanserin'in etki mekanizması, 5-HTA1 ve 5-HTA2 reseptörleri için yüksek afiniteye atfedilir, 5-HTA1'de agonist aktivitesi ve 5-HTA2'de antagonist gösterir, bu da beyindeki serotoninin düşmesine ve ayrıca norepinefrin ve dopamin nörotransmiterlerinin artmasına neden olur. En sık görülen yan etkiler baş dönmesi, uyku hali, mide bulantısı, uykuya dalma veya uykuda kalma güçlüğü ve ağız kuruluğudur.
HSDD de kullanılan en garip ilaç ise VYLEESİ (bremelanotide) dir. Bu sözde ilacın etki mekanizması bilinmemektedir!! Bremelanotid, etki sırasına göre MC1R, MC4R, MC3R, MC5R ve MC2R olan birçok melanokortin reseptörünün bir agonistidir.Bu reseptörlerin agonizmasının hipoaktif cinsel istek bozukluğunda bir iyileşmeye dönüştüğü mekanizma şu anda bilinmemektedir, ancak MC4R reseptörleri merkezi sinir sisteminin birçok bölgesinde mevcuttur.5 MC3R ve MC4R hipotalamusta bulunur ve gıda alımı ve enerji homeostazında rol oynar.Bir teori, bremelanotidin, bir dizi organizmanın cinsel davranışında yer alan medial preoptik alanda dopamini uyarmasıdır. Vyleesi, kan basıncında geçici artış ve kalp atış hızında azalma, yüz, diş etleri (diş eti) ve meme dahil olmak üzere vücudun belirli bölgelerinde cildin koyulaşması (fokal hiperpigmentasyon) ve mide bulantısı gibi ciddi yan etkilere neden olabilir.
Uydurma ilaç, uydurma aktif madde ve uydurma hastalık! İlaç firmalarını sağlık tüccarlığı yapması mizah konusu oldu. Bunlardan birisi DESPONDEX tir. Despondex "dayanılmaz derecede neşeli olanlar için reçeteli bir sakinleştirici" veya ‘’ FDA, aşırı neşelenme semptomlarını tedavi etmek için tasarlanan ilk ilacı onayladı.” gibi başlıklarla videosu yapılan ve çok ilgi çeken bir video oldu (https://www.theonion.com/fda-approves-depressant-drug-for-the-annoyingly-cheerfu-1819594776). Diğer ilaç ise ‘’HAVIDOL, avafynetyme HCl’’. Ne böyle bir ilaç var, ne de böyle bir aktif madde. Havidol, Disforik Sosyal Dikkat Tüketim Eksikliği Kaygı Bozukluğu adlı sahte bir psikolojik rahatsızlığı tedavi etmek için kurgusal bir ilaç için bir parodi kampanyasıdır, sözde kimyasal adı olan "avafynetyme HCL", "İyi vakit geçirin" şeklinde okunur. Havidol parodisi, bir sanatçının ilaç tanıtımı izlenimi ve ilaçların çağdaş sosyal yaşamdaki rolü üzerine bir yorumdur. Bununla birlikte, sanat eseri, akademik yazılarda genellikle örtük olarak bırakılan hastalık tacirliği eleştirisinin bir unsurunu da göstermektedir. Havidol parodisi, daha geniş hastalık tacirliği eleştirisi gibi, açıkça ilaç şirketlerini hedef alırken, sanatçı parodinin hepimize ve "tüketim kültürüne" ve "acısız bir yaşam, sadece kazanç" arayışına uzandığını açıkça belirtti.
TÜRKİYEDE SAĞLIK SOYGUNU
Tüm dünyada olduğu gibi Türkiyede de ilaç firmaları benzer oyunları oynamakta. Gizli veya açık rüşvet, doktorların satın alınması, bürokrasi zafiyetleri (!) ve liyakatsizliği ilaç soygununun başlıca sebeplerindendir. Dünyada benzeri olmayan (özellikle kombine ilaçlar) ilaçlar biyoyararlanım-biyoeşdeğerlik ve klinik çalışma yapılmadan ruhsat alabilmektedir. İlaç firmalarının aşırı promosyonu doktorlara duygusal sebeplerle fazla ilaç yazılmasına sebep olmaktadır. Hafif kolesterol yüksekliğinde hemen statine başlanması veya ailesel basit bir sıkıntısı olan kadına veya okulda zayıf aldığına üzülen çocuğa hemen bir antdepressan yazılması gibi. Son senelerin en büyük soygunu ise bitkisel ilaçlar ve sözde gıda katkı ürünleri ile yapılanlardır. Örneğin ‘’siyah kayısı özü, Sağlık Bakanlığından tarafından reçetesiz önerilen tek ürün ‘’olarak her derde deva serbestçe satılmakta. Bu reklamları bizler gördüğümüze göre Sağlık Bakanlığı yetkilileri de herhalde görüyorlardır. GIDA KATKI MADDESİ RUHSAT YETKİSİ DERHAL TARIM BAKANLIĞINDAN ALINARAK TİTCK na VERİLMELİDİR. Soygunun büyüğü tarım bakanlığı tarafından verilen ruhsatlarla yapılmaktadır. Bugüne kadar kimse bu ürünlerin sağlık maliyetini hesaplamadı ve her gün milyonlarca lira heba edilmektedir. Birçok reçeteli ilaçtan çok daha pahalı olan bu ürünlere ne kadar harcanmaktadır. Diğer önemli bir ekonomik kayıp ise internet doktorlarına (!) harcanan paralardır. Vizite ücreti 4000-5000 TL olduğu ve hastaların kuyrukta beklediği söylenen bir hanım TV lerde ‘’ilaçla hastalık tedavi edilemez’’ demekte ve kimse sesini çıkartmamakta ve onu TV ye çıkartan kanal aldığı reyting’e sevinmekte ama bu hanıma inanıp insülinini bırakıp şeker komasına giren hasta içn tek kelime etmemektedir.